RU EN
Интернет-портал Российского общества клинической онкологии

Библиотека

Механизмы действия онкогенов и опухолевых супрессоров.
Обзор

Копнин Б.П.
НИИ канцерогенеза,
Российский Онкологический научный центр, РАМН,
115478, Москва, Каширское ш., 24;
факс: (095)324-1739;
электронная почта: kopnin@imb.ac.ru

Заключение.

Итак, канцерогенез - многоступенчатый процесс накопления мутаций и других генетических изменений, приводящих к нарушениям регуляции клеточного цикла, апоптоза, дифференцировки, морфогенетических реакций клетки, а также, вероятно, к неэффективному функционированию факторов специфического и неспецифического противоопухолевого иммунитета. Ключевую роль в возникновении указанных свойств неопластической клетки играют нарушения функции опухолевых супрессоров и протоонкогенов. Исследования последних лет позволили идентифицировать сигнальные пути, контролируемые большинством этих генов. Выяснилось, что многие из них регулируют активность одних и тех же путей на разных этажах передачи сигналов. Оказалось также, что некоторые из таких сигнальных путей одновременно вовлечены в регуляцию нескольких важнейших физиологических процессов. Например, активация Raf-MAP киназного каскада не только стимулирует вход в S-фазу, но и вызывает изменения формы и подвижности клеток, а в некоторых клеточных контекстах - также и подавление апоптоза. С другой стороны, продукты некоторых из опухолевых супрессоров и протоонкогенов являются местами пересечения различных сигнальных путей. Так, р53, активируясь в ответ на самые разные повреждающие, стрессорные и нормальные регуляторные воздействия, взаимодействует с различными мишенями и контролирует апоптоз, продвижение по клеточному циклу, стабильность генома, морфогенетические реакции и дифференцировку клеток. Белки Ras, активируя свои мишени - Raf, PI3K, RalGDS, играют ключевую роль в регуляции деления, выживаемости и дифференцировки клеток, их взаимодействия с внеклеточным матриксом и локомоции. Отсюда становится понятной частая встречаемость изменений генов р53 и RAS в самых разных новообразованиях - их мутации позволяют за один шаг преодолеть несколько важных этапов опухолевой прогрессии и придать неопластической клетке сразу несколько необходимых свойств.

В то же время для ряда новообразований, и в первую очередь для лейкозов, характерны генетические изменения, встречающиеся только при данном заболевании. К ним относятся прежде всего хромосомные транслокации, перемещающие протоонкогены и/или опухолевые супрессоры в другое место генома. Специфичность таких изменений объясняется, по-видимому, тремя основными причинами. Во-первых, в определенных типах клеток может быть значительно повышена вероятность некоторых генетических перестроек. Так, в ходе дифференцировки В-лимфоцитов происходит запрограммированная перестройка генов иммуноглобулинов. Закономерной ошибкой таких перестроек являются хромосомные транслокации, соединяющие гены иммуноглобулинов с протоонкогеном MYC, содержащим в своем составе специфические сигнальные последовательности, которые распознаются рекомбиназами, осуществляющими перестройку генов иммуноглобулинов. Естественно предположить, что в предшественниках В-лимфоцитов такие транслокации, нарушающие нормальную регуляцию белка Myc, происходят чаще, чем другие мутации, приводящие к сходным биологическим последствиям. Во-вторых, тканеспецифичными могут быть экспрессия или действие определенных онкогенов/опухолевых супрессоров. И, в-третьих, для приобретения злокачественного фенотипа разные типы клеток могут нуждаться в неодинаковых наборах биологических свойств. Так, для гемопоэтических клеток по сравнению с клетками других тканей менее существенным представляется приобретение таких признаков, как потеря контактного торможения размножения и локомоторный фенотип. Определяющими для их злокачественной трансформации являются, по-видимому, стимуляция пролиферации, подавление апоптоза и блокирование специфической дифференцировки. Поэтому при развитии гемобластозов особой селективной ценностью обладают, очевидно, перестройки типа PML/RARa, способные сразу придавать клеткам некоторых типов эти три важнейших свойства.

Несмотря на достигнутый в последние годы значительный прогресс в понимании базовых механизмов канцерогенеза, много вопросов остаются неясными. Среди них важное место занимают механизмы тканеспецифического действия онкогенов и опухолевых супрессоров. Можно думать, что исследование этой проблемы станет в ближайшее время одной из наиболее бурно развивающихся областей онкологии.

Список литературы

1. Bishop, J.M. (1991) Cell, 64, 235-248.

2. Levine, A. J. (1993) Annu. Rev. Biochem., 62, 623-651.

3. Rabbits, T.H. (1994) Nature, 72, 143-149.

4. Weinberg, R.A. (1995) Ann. N.Y. Acad. Sci., 758, 331-338.

5. Hunter, T. (1997) Cell, 88, 333-346.

6. Hooper, M.L. (1998) EMBO J., 17, 6783-6789.

7. Dyson, N., Buchkovich, K., Whyte, P., and Harlow, E. (1989) Princess Takamatsu Symp., 20, 191-198.

8. Sugden, B. (1993) Trends Biochem. Sci., 18, 233-235.

9. Hoppe-Seyler, F., and Butz K. (1995) J. Mol. Med., 73, 529-538.

10. Flint, J., and Shenk, T. (1997) Annu. Rev. Genet., 31, 177-212.

11. Scarpa, A., and Tognon, M. (1998) Int. J. Mol. Med., 1, 1011-1023.

12. Sanchez-Garcia, I. (1997) Annu.Rev.Genet., 31, 429-453.

13. Sherr, C.J. (1998) Genes Dev., 12, 2984-2991.

14. Prives, C. (1998) Cell, 95, 5-8.

15. Ruas, M., and Peters, G. (1998) Biochim. Biophys. Acta, 1378, F115-F177.

16. Morgan, D.O. (1997) Annu.Rev.Cell Dev. Biol., 13, 261-291.

17. Mittnacht, S. (1998) Curr. Opin. Genet. Dev., 8, 21-27.

18. Helin, K. (1998) Curr. Opin. Genet. Dev., 8, 28-35.

19. Porter, A.C., and Vaillancourt, R.R. (1998) Oncogene, 17, 1343-1352.

20. Campbell, S.L., Khosravi-Far, R., Rossman, K.L., Clark, G.J., and Der C.J. (1998) Oncogene, 17, 1395-1414.

21. Pawson, T., and Saxton, T. (1999) Cell, 97, 675-678.

22. Dhanasekaran N., and Reddy, E.P. (1998) Oncogene, 17, 144-1455.

23. Galaktionov, K., Chen, X., and Beach, D. (1996) Nature, 382, 511-517.

24. Alevizopoulos, K., Vlach, J., Hennecke, S., and Amati, B. (1997) EMBO J., 17, 5322-5333.

25. Fashini, L.M., and Penn, L.Z. (1998) FASEB J., 12, 633-651.

26. Dang, C.V. (1999) Mol.Cell.Biol., 19, 1-11.

27. Sherr, C.J. (1996) Science, 274, 1672-1677.

28. Giaccia, A.J., and Kastan, M.B. (1998) Genes Dev., 12, 2973-2983.

29. Maheswaran, S., Englert, C., Bennett, P., Heinrich, G., and Haber, D.A. (1995) Genes Dev., 9, 2143-2156.

30. Ouchi, T., Monteiro, A.N.A., August, A., Aaronson, S.A., and Hanafusa, H. (1998) Proc.Natl.Acad. Sci.USA, 95, 2302-2306.

31. Zhang, H., Somasundaram, K., Peng, Y., Tian, H., Zhang, H., Bi, D., Weber, B.L., and El-Deiry, W.S. (1998) Oncogene, 16, 1713-1721.

32. Garkavtsev, I., Grigorian, I.A., Ossovskaya, V.S., Chernov, M.V., and Gudkov, A.V. (1998) Nature, 391, 295-298.

33. Englert, C., Maheswaran, S., Garvin, A.J., Kreidberg J., and Haber, D.A. (1997) Cancer Res., 57, 1429-1434.

34. Datto, M.B., Hu, P.P., Kowalik, T.F., Yingling, J., and Wang, X.F. (1997) Mol. Cell. Biol., 17, 2030-2037.

35. Grau, A.M., Zhang, L., Wang, W., Ruan, S., Evans, D.B., Abbruzzese, J.L., Zhang, W., and Chiao, P.J. (1997) Cancer Res., 57, 3929-3934.

36. Miyazaki, M., Ohashi, R., Tsuji, T., Mihara, K., Gohda, E., and Namba, M. (1997) Biochem. Biophys. Res. Commun., 246, 873-880.

37. Massague, J., and Polyak, K. (1995) Curr. Opin. Genet. Dev., 5, 91-96.

38. Sun, P., Dong, P., Dai, K., Hannon, G.J., and Beach, D. (1998). Science, 282, 2270-2272.

39. Xiao, Z.X., Chen, J., Levine, A.J., Modjtahedi, N., Xing, J., Sellers, W.R., and Livingston, D.M. (1995). Nature, 375, 694-698.

40. Derynck, R., Zhang, Y., and Feng, X.-H. (1998) Cell, 95, 737-740.

41. Kretzschmar, M., and Massague, J. (1998) Curr. Opin. Genet. Dev., 8, 103-111.

42. Bullions, L.C., and Levine, A.J. (1998) Curr. Opin. Oncol., 10, 81-87.

43. Tetsu, O., and McCormick, F. (1999) Nature, 398, 422 - 426

44. He, T.-C., Sparks, A.B., Rago, C., Hermeking, H., Zawel, L., da Cost,a L.T., Morin, P.J., Vogestein, B., and Kinzler K.W. (1998) Science, 281, 1509-1512.

45. Rubinfeld, B., Robbins, P., El-Gamil, M., Albert, I., Porfiri, E., and Polakis, P. (1997) Science, 275, 1790-1792.

46. Polakis, P. (1997) Biochim.Biophys. Acta, 1332, F127-F147.

47. Morin, P.J., Sparks, A.B., Korinek, V., Barker, N., Clevers, H., Vogelstein, B., and Kinzler, K.W. (1997) Science, 275, 1787-1790.

48. Willert, K., and Nusse, R. (1998) Curr. Opin. Genet. Dev., 8, 95-102.

49. Green, D.R. (1998) Cell, 94, 695-698.

50. Evan, G., and Littlewood, T. (1998) Science, 281, 1317-1322.

51. Dragovich, T., Rudin, C.M., and Thompson, C.B. (1998) Oncogene, 17, 3207-3213.

52. Nunez, G., Benedict, M.A., Hu, Y., and Inohara, N. (1998) Oncogene, 17, 3237-3245.

53. Adams, J.M., and Cory, S. (1998) Science, 281, 1322-1326.

54. Chao, D.T., and Korsmeyer, S.J. (1998) Annu. Rev. Immunol., 16, 395-419.

55. Reed, J.C. (1998) Oncogene, 17, 3225-3236.

56. Agarwal, M.L., Taylor, W.R., Chernov, M.V., Chernova, O.B., and Stark, G.R. (1998) J.Biol.Chem., 273, 1-4.

57. Amundson, S.A., Myers, T.G., and Fornace, A.J.Jr. (1998) Oncogene, 17, 3287-3299.

58. Nikiforov, M.A., Hagen, K., Ossovskaya, V.S., Connor, T.M.F., Lowe, S.W., Deichman, G.I., and Gudkov, A. (1996) Oncogene, 13, 1709-1719.

59. Ko, L.J., and Prives, C. (1996) Genes Dev., 10, 1054-1072.

60. Polyak, K., Xia, Y., Zweller, J.L., Kinzler, K.W., and Vogelstein, B. (1997) Nature, 389, 300-306.

61. Wu, G.S., Burns, T.F., McDonald, E.R. III, Jiang, W., Meng, R., Krantz, I.D., Kao, G., Gan, D.D., Zhou, J.Y., Muschel, R., Hamilton, S.R., Spinner, N.B., Markowitz, S., Wu, G., and El-Deiry, W.S. (1997) Nat. Genet., 17, 141-143.

62. Sheikh, M.S., Burns, T.F., Huang, Y., Wu, G.S., Amundson, S., Brooks, K.S., Fornace, A.J. Jr., and el-Deiry, W.S. (1998) Cancer Res., 58, 1593-1598.

63. Downward, J. (1998) Curr. Opin. Genet. Dev., 8, 49-54.

64. Jarpe, M.B., Widmann, C., Knall, C., Schlesinger, T.K., Gibson, S., Yujiri, T., Fanger, G.R., Gelfand, E.W., and Johnson, G.L. (1998) Oncogene, 17, 1475-1482.

65. Khwaja, A. (1999) Nature, 401, 33-34.

66. LaCasse, E.C., Baird, S., Korneluk, R.G., and MacKenzie, A.E. (1998) Oncogene, 17, 3247-3259.

67. Wang, C.Y., Guttridge, D.C., Mayo, M.W., and Baldwin, A.S.Jr. (1999) Mol. Cell. Biol., 19, 5923-5929

68. Marsh, D.J., Coulon, V., Lunetta, K.L., Rocca-Serra, P., Dahia, P.L., Zheng, Z., Liaw, D., Caron, S., Duboue, B., Lin, A.Y., Richardson, A.L., Bonnetblanc, J.M., Bressieux, J.M., Cabarrot-Moreau, A., Chompret, A., Demange, L., Eeles, R.A., Yahanda, A.M., Fearon, E.R., Fricker, J.P., Gorlin, R.J., Hodgson, S.V., Huson, S., Lacombe, D., and Eng, C. (1998) Hum. Mol. Genet., 7, 507-515.

69. Stambolic, V., Suzuki, A., de la Pompa, J.L., Brothers, G.M., Mirtsos, C., Sasaki, T., Ruland, J., Penninger, J.M., Siderovski, D.P., and Mak, T.W. (1998) Cell, 95, 29-39.

70. Gotoh, A., and Broxmeyer, H.E. (1997) Curr. Opin. Hematol., 4, 3-11.

71. Amarante-Mendes, G.P., McGahon, A.J., Nishioka, W.K., Afar, D.E., Witte, O.N., and Green, D.R. (1998) Oncogene, 16, 1383-1390.

72. Kramer, A., Horner, S., Willer, A., Fruehauf, S., Hochhaus, A., Hallek, M., and Hehlmann, R. (1999) Proc.Natl.Acad.Sci.USA, 96, 2087-2092.

73. Yuan, Z.M., Huang, Y., Ishiko, T., Kharbanda, S., Weichselbaum, R., and Kufe, D. (1997) Proc. Natl. Acad. Sci. U S A, 94, 1437-1440.

74. Huang, Y., Yuan, Z.M., Ishiko, T., Nakada, S., Utsugisawa, T., Kato, T., Kharbanda, S., and Kufe, D.W. (1997) Oncogene, 15, 1947-1952.

75. Kharbanda, S., Yuan, Z.-M., Weichselbaum, R., and Kufe, D. (1998) Oncogene, 17, 3309-3318.

76. Tenen, D.G., Hromas, R., Licht, J.D., and Zhang, D.-E. (1997) Blood, 90, 489-519.

77. Quignon, F., de Bels, F., Koken, M., Feunteun, J., Ameisen, J.C., and de The, H. (1998) Nat. Genet., 20, 259-265.

78. Wang, Z.G., Ruggero, D., Ronchetti, S., Zhong, S., Gaboli, M., Rivi, R., and Pandolfi, P.P. (1998) Nat. Genet., 20, 266-272.

79. Wang, Z.G., Delva, L., Gaboli, M., Rivi, R., Giorgio, M., Cordon-Cardo, C., Grosveld, F., and Pandolfi, P.P. (1998) Science, 279, 1547-1551.

80. Cleaver, J.E. (1968) Nature, 218, 652-656.

81. Bol, S.A., van Steeg, H., Jansen, J.G., van Oostrom, C., de Vries, A., de Groot, A.J., Tates, A.D., Vrieling, H., van Zeeland, A.A., and Mullenders, L.H. (1998) Cancer Res., 58, 2850-2856.

82. De Vries, A., Dolle, M.E., Broekhof, J.L., Muller, J.J., Kroese, E.D., van Kreijl, C.F., Capel, P.J., Vijg, J., and van Steeg, H. (1997) Carcinogenesis, 18, 2327-2332.

83. Lengauer, C., Kinzler, K.W., and Vogelstein, B. (1997) Nature, 396, 643-649.

84. Lynch, H.T., Lemon, S.J., Karr, B., Franklin, B., Lynch, J.F., Watson, P., Tinley, S., Lerman, C., and Carter, C. (1997) Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev., 6, 987-991.

85. Lynch, H.T., Fusaro, R.M., and Lynch, J.F. (1997) Ann. N. Y. Acad. Sci., 833, 1-28.

86. Angioli, R., Estape, R., Mason, M., and Penalver, M. (1998) Int. J. Oncol., 12, 1029-1034.

87. Kolodner, R. (1996) Genes Dev., 10, 1433-1442.

88. Blackwood, M.A., and Weber, B.L. (1998) J. Clin. Oncol., 16, 1969-1977.

89. Bertwistle, D., and Ashworth, A. (1998) Curr. Opin. Genet. Dev., 8, 14-20.

90. Marmorstein, L.Y., Ouchi, T., and Aaronson, S.A. (1998) Proc.Natl.Acad.Sci.USA, 95, 13869-13874.

91. Zhang, H., Tombline, G., and Weber, B.L. (1998) Cell, 92, 433-436.

92. Wang, Q., Zhang, H., Kajino, K., and Greene, M.I. (1998) Oncogene, 17, 1939-1948.

93. Murray, A.W. (1995) Curr. Opin. Genet. Dev., 5, 5-11.

94. Elledge, S.J. (1996) Science, 274, 1664-1672.

95. Murakami, H., and Okayama, H. (1997) Exp. Mol. Med., 29, 1-11.

96. Paulovich, A.G., Toczyski, D.P., and Hartwell, L.H. (1997) Cell, 88, 315-322.

97. Lanni, J.S., and Jacks, T. (1998) Mol. Cell. Biol., 18, 1055-1064.

98. Sablina, A., Ilyinskaya, G., Rubtsova, S., Agapova, L., Chumakov, P., and Kopnin, B. (1998) J. Cell Science, 111, 977-984.

99. Khan, S.H., and Wahl, G.M. (1998) Cancer Res., 58, 396-401.

100. Di Leonardo, A., Linke, S.P., Clarkin, K., and Wahl, G.M. (1994) Genes Dev., 8, 2540-2551.

101. Linke, S.P., Clarkin, K., Di Leonardo, A., Tsou, A., and Wahl, G.M. (1996) Genes Dev., 10, 934-947.

102. Agarwal, M.L., Agarwal, A., Taylor, W.R., Chernova, O., Sharma, Y., and Stark, G.R. (1998) Proc. Natl. Acad. Sci. U S A, 95, 14775-14780.

103. Taylor, W.R., Agarwal, M., Agarwal, A., Stacey, D.W., and Stark, G.R. (1999) Oncogene, 18, 283-295.

104. Rudner, A. D., and Murray, A. W. (1996) Curr Opin Cell Biol. 8, 773-80.

105. Cahill, D.P., Lengauer, C., Yu, J., Riggins, G.J., Willson, J.K.V., Markowitz, S.D., Kinzler, K.W., and Vogelstein, B. (1998) Nature, 392, 300-303.

106. Orr-Weaver, T.L., and Weinberg, R.A. (1998) Nature, 392, 223-224.

107. Linke, S.P., Harris, M.P., Neugebauer, S., Clarkin, K., Shepard, H.M., Maneval, D.C., and Wahl, G.M. (1997) Oncogene, 15, 337-345.

108. Levine, A.J. (1997) Cell, 88, 323 - 331.

109. Fukasawa, K., Choi, T., Kuriyama, R., Rulong, S., and Vande Wounde, G.F. (1996) Science, 271, 1744-1747.

110. Harvey, M., Sands, A.T., Weiss, R.S., Heig, M.E., Wiseman, R.W., Pantazis, P., Clovanello, B.O., Tainsky, M.A., Bradley, A., and Donehower, L.A. (1993) Oncogene, v.8, 2456-2467.

111. Agapova, L.S., Ilyinskaya, G.V., Turovets, N.A., Ivanov, A.V., Chumakov, P.M., and Kopnin, B.P. (1996) Mut. Res., 354, 129-138.

112. Fukasawa, K., Wiener, F., Woud, G.F.V., and Mai, S. (1997) Oncogene, 15, 1295-1302.

113. Lee, J.M., Abrahamson, L.A., Kandel, R., Donehower, L.A., and Bernstein, A. (1994) Oncogene, 9, 3731-3736.

114. Livingstone, L.R., White, A., Sprouse, J., Livanos, E., Jacks, T., and Tlsty, T.D. (1992) Cell, 70, 923-935.

115. Yin, Y., Tainsky, M.A., Bishoff, F.Z., Strong, L.C., and Wahl, G.M. (1992) Cell, 70, 937-948.

116. Ильинская Г.В., Пугачева Е.Н., Сокова О.И., Чумаков П.М., Копнин Б.П. (1995) Генетика, 31, 622-627.

117. Agapova, L.S., Ivanov, A.V., Sablina, A.A., Kopnin, P.B., Sokova, O.I., Chumakov, P.M., and Kopnin, B.P. (1999) Oncogene, 18, 3135-3142.

118. Ровенский Ю.А. (1998) Биохимия, 63, 1204-1221.

119. Dietrich, C., Wallenfang, K., Oesch, F., and Wieser, R (1997) Oncogene, 15, 2743-2747.

120. Wieser, R.J., Faust, D., Dietrich, C., and Oesch, F. (1999) Oncogene, 18, 277-281.

121. St Croix, B., Sheehan, C, Rak, J.W., Florenes, V.A., Slingerland, J.M., and Kerbel, R.S. (1998) J. Cell. Biol., 142, 557-571.

122. Guilford, P., Hopkins, J., Harraway, J., McLeod, M., McLeod, N., Harawira, P., Taite, H., Scoular, R., Miller, A., and Reeve, A.E. (1998) Nature, 392, 402-405.

123. Tlsty, T.D. (1998) Curr. Opin. Cell. Biol., 10, 647-653.

124. Rapp, L., and Chen, J.J. (1998) Biochim. Biophys. Acta, 1378, F1-F19.

125. Fang, F., Orend, G., Watanabe, N., Hunter, T., and Ruoslahti, E. (1996). Science, 271, 499-502.

126. Kumar, C.C. (1998) Oncogene, 17, 1365-1374.

127. Wu, R.C., and Schonthal, A.H. (1997) J. Biol. Chem., 14, 29091-29098.

128. Kawada, M., Yamagoe, S., Murakami, Y., Suzuki, K., Mizuno, S., and Uehara, Y. (1997) Oncogene, 15, 629-637.

129. Tanimura, S., Chatani, Y., Hoshino, R., Sato, M., Watanabe, S., Kataoka, T., Nakamura, T., and Kohno, M. (1998) Oncogene, , 17, 57-65.

130. Khwaja, A., Lehmann, K., Marte, B.M., and Downward, J. (1998) J. Biol.Chem., 273, 18793-18801.

131. Herrera, R (1998) J. Cell Sci., 111, 1039-1049.

132. Potempa, S., and Ridley, A.J. (1998) Mol. Biol. Cell., 9, 2185-2200.

133. Taylor, G.A., Jeffers, M., Webb, C.P., Koo, H.M., Anver, M., Sekiguchi, K., and Vande Woude, G.F. (1998) Oncogene, 17, 1179-1183.

134. Jeffers, M., Fiscella, M., Webb, C.P., Anver, M., Koochekpour, S., and Vande Woude, G.F. (1998) Proc. Natl. Acad. Sci. U S A, 95, 14417-14422.

135. Anand-Apte, B., and Zetter, B. (1997) Stem Cells, 15, 259-267.

136. Graf, K., Xi, X.P., Yang, D., Fleck, E., Hsueh, W.A., and Law, R.E. (1997). Hypertension, 29, 334-339.

137. Adam, L., Vadlamudi, R., Kondapaka, S.B., Chernoff, J., Mendelsohn, J., and Kumar, R. (1998). J. Biol. Chem., 273, 28238-28246.

138. Choudhury, G.G., Karamitsos, C., Hernandez, J., Gentilini, A., Bardgette, J., and Abboud, H.E. (1997) Am.J. Physiol., 273, 931-938.

139. Xie, H., Pallero, M.A., Gupta, K., Chang, P., Ware, M.F., Witke, W., Kwiatkowski, D.J., Lauffenburger, D.A., Murphy-Ullrich, J.E., and Wells, A. (1998) J. Cell Sci., 111, 615-624.

140. Gloushankova, N.A., Alieva, N.A., Krendel, M.F., Bonder, E.M., Feder, H.H., Vasiliev, J.M., and Gelfand, I.M. (1997) Proc. Nalt. Acad. Sci. USA, 91, 8597-8601.

141. Gloushankova, N., Ossovskaya, V.,Vasiliev, J., Chumakov, P., and Kopnin, B. (1997) Oncogene, 16, 536-539.

142. Serrano, M., Lin, A.W., McCurrach, M.E., Beach, D., and Lowe, S.W. (1997) Cell, 88, 593-602.

143. Zohn, I., Campbell, S., Khosravi-Far, R., Rossman, K.L., and Der, C.J. (1998) Oncogene, 17, 1415-1438.

144. Rodriguez-Viciana, P., Warne, P.H., Khwaja, A., Marte, B.M., Pappin, D., Das, P., Waterfield, M.D., Ridley, A., and Downward, J. (1997) Cell, 89, 457-467.

145. He, H., Watanabe, T., Zhan, X., Huang, C., Schuuring, E., Fukami, K., Takenawa, T., Kumar, C.C., Simpson, R.J., and Maruta, H. (1998) Mol. Cell. Biol., 18, 3829-3837.

146. Khosravi-Far, R., Solski, P.A., Clark, G.J., Kinch, M.S., and Der, C.J. (1995) Mol. Cell. Biol., 15, 6443-6453.

147. Khosravi-Far, R., White, M.A., Westwick, J.K., Solski, P.A., Chrzanowska-Wodnicka, M., van Aelst, L., Wigler, M.H., and Der, C.J. (1996) Mol. Cell. Biol., 16, 3923-3933.

148. Okazaki, K., and Sagata, N. (1995) Oncogene, 10, 1149-1157.

149. Oldham, S.M., Clark, G.J., Gangarosa, L.M., Coffey, R.J. Jr., and Der, C.J. (1996) Proc. Natl. Acad. Sci. U S A, 93, 6924-6928.

150. Greulich, H., and Erikson, R.L. (1998) J. Biol. Chem., 273, 13280-13288.

151. Topol, L.Z., Marx, M., Calothy, G., and Blair, D.G. (1995) Cell Growth Differ., 6, 27-38.

152. Van Aelst, L., and D'Souza-Schorey, C. (1997) Genes Dev., 11, 2295-2322.

153. Cobellis, G., Missero, C., and di Lauro R. (1998) Oncogene, 17, 2047-2057.

154. Okuno, H., Suzuki, T., Yoshida, T., Hashimoto, Y., Curran, T., and Iba, H. (1991) Oncogene, 6, 1491-1497.

155. Ljungdahl, S., Linder, S., Franzen, B., Binetruy, B., Auer, G., and Shoshan, M.C. (1998) Cell Growth Differ., 9, 565-573.

156. Dong, Z., Lavrovsky, V., and Colburn, N.H. (1995) Carcinogenesis, 16, 749-756.

157. Malliri, A., Symons, M., Hennigan, R.F., Hurlstone, A.F., Lamb, R.F., Wheeler, T., and Ozanne, B.W. (1998) J. Cell Biol., 143, 1087-1099.

158. Li, J., Hu, S.X., Perng, G.S., Zhou, Y., Xu, K., Zhang, C., Seigne, J., Benedict, W.F., and Xu, H.J. (1996) Oncogene, 13, 2379-2386.

159. Folkman, J. (1995) in The Molecular Basis of Cancer (Mendelson J., Howley P.M., Israel M.A., and Liotta L.A., eds), W.B.Saunders Press, N.Y., pp.206-232.

160. Dameron, K.M., Volpert, O.V., Tainsky, M.A., and Bouck, N. (1994) Science, 265, 1582-1584.

161. Adolf, K.W., Liska, D.J., and Bornstein, P. (1997) Gene, 193, 5-11.

162. Sugihara, T., Kaul, S.C., Mitsui, Y., and Wadhwa, R. (1994) Biochim. Biophys. Acta, 1224, 365-370.

163. Mukhopadhyay, D., Tsiokas, L., and Sukhatme, V.P. (1995) Cancer Res., 55, 6161-6165.

164. Graeber, T.G., Osmanian, C., Jacks, T., Housman, D.E., Koch, C.J., Lowe, S., and Giaccia, A.J. (1996) Nature, 379, 88-91.

165. Volpert, O.V., Dameron, K.M., and Bouck, N. (1997) Oncogene, 14, 1495-1502.

166. Grugel, S., Finkenzeller, G., Weindel, K., Barleon, B., and Marme, D. (1995) J. Biol. Chem., 270, 25915-25919.

167. Rak, J., Mitsuhashi, Y., Bayko, L., Filmus, J., Shirasawa, S., Sasazuki, T., and Kerbel, R.S. (1995) Cancer Res., 55, 4575-4580.

168. Saez, E., Rutberg, S.E., Mueller, E., Oppenheim, H., Smoluk, J., Yuspa, S.H., and Spiegelman, B.M. (1995) Cell, 82, 721-732.

169. Arbiser, J.L., Moses, M.A., Fernandez, C.A., Ghiso, N., Cao, Y., Klauber, N., Frank, D., Brownlee, M., Flynn, E., Parangi, S., Byers, H.R., and Folkman, J. (1997) Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 94, 861-866.

170. Meade-Tollin, L.C., Boukamp, P., Fusenig, N.E., Bowen, C.P., Tsang, T.C., and Bowden G.T. (1998) Br. J. Cancer, 77, 724-730.

171. Giambernardi, T.A., Grant, G.M., Taylor, G.P., Hay, R.J., Maher, V.M., McCormick, J.J., and Klebe, R.J. (1998) Matrix Biol., 16, 483-496.

172. Himelstein, B.P., Lee, E.J., Sato, H., Seiki, M., and Muschel, R.J. (1997) Oncogene, 14, 1995-1998.

173. Newberry, E.P., Willis, D., Latifi, T., Boudreaux, J.M., and Towler, D.A. (1997) Mol. Endocrinol., 11, 1129-1144.

174. Christofori G., and Hanahan, D. (1994) Semin. Cancer Biol., 5, 3-12.

175. Richards, F.M., Webster, A.R., McMahon, R., Woodward, E.R., Rose, S., and Maher, E.R. (1998) J. Intern. Med., 243, 527-533.

176. Wizigmann-Voos, S., Breier, G., Risau, W., and Plate, K.H. (1995) Cancer Res., 55, 1358-1364.

177. Seimeister, G., Weindel, K., Mohrs, K., Barleon, B., Martiny-Baron, G., and Marme, D. (1996) Cancer Res., 56, 2299-2301.

178. Nikiforov, M.A., Kwek, S.S., Mehta, R., Artwohl, J.E., Lowe, S.W., Gupta, T.D., Deichman, G.I., and Gudkov, A. (1997) Oncogene, 15, 3007-3012.

179. Deichman, G.I., Matveeva, V.A., Kashkina, L.M., Dyakova, N.A., Uvarova, E.N., Nikiforov, M.A., and Gudkov, A.V. (1998). Int. J. Cancer, 75, 277-283.

180. Mashimo, T., Watabe, M., Hirota, S., Hosobe, S., Miura, K., Tegtmeyer, P.J., Rinker-Shaeffer, C.W., and Watabe, K. (1998) Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 95, 11307-11311.

181. Guo, X.Z., Friess, H., di Mola, F.F., Heinicke, J.M., Abou-Shady, M., Graber, H.U., Baer, H.U., Zimmermann, A., Korc M., and Buchler, M.W. (1998) Hepatology, 28, 1481-1488.

182. Sho, M., Adachi, M., Taki, T., Hashida, H., Konishi, T., Huang, C.L., Ikeda, N., Nakajima, Y., Kanehiro, H., Hisanaga, M., Nakano, H., and Miyake, M. (1998) Int. J. Cancer, 79, 509-516.

183. Huang, C.I., Kohno, N., Ogawa, E., Adachi, M., Taki, T., and Miyake, M. (1998) Am. J. Pathol., 153, 973-983.

184. Friess, H., Guo, X.Z., Berberat, P., Graber, H.U., Zimmermann, A., Korc, M., and Buchler, M.W. (1998) Int. J. Cancer, 79, 349-355.

185. Higashiyama, M., Kodama, K., Yokouchi, H., Takami, K., Adachi, M., Taki, T., Ishiguro, S., Nakamori, S., Yoshie O., and Miyake, M. (1998) Cancer, 83, 466-474.

186. Gao, A.C., Lou, W., Dong, J.T., and Isaacs, J.T. (1997) Cancer Res., 57, 846-849.

187. Takaoka, A., Hinoda, Y., Satoh, S., Adachi, Y., Itoh, F., Adachi, M., and Imai, K. (1998) Oncogene, 16, 1443-1453.

188. Takaoka, A., Hinoda, Y., Sato, S., Itoh, F., Adachi, M., Hareyama, M., and Imai, K. (1998). Jpn. J. Cancer Res., 89, 397-404.

189. Sherbet, G.V., and Lakshmi, M.S. (1998) Anticancer Res., 18, 2415-2421.

190. Ambartsumian, N.S., Grigorian, M,S., Larsen, I.F., Karlstrom, O., Sidenius, N., Rygaard, J., Georgiev, G., and Lukanidin, E. (1996) Oncogene, 13, 1621-1630.

191. Maelandsmo, G.M., Hovig, E., Skrede, M., Engebraaten, O., Florenes, V.A., Myklebost, O., Grigorian, M., Lukanidin, E., Scanlon, K.J., and Fodstad, O. (1996) Cancer Res., 56, 5490-5498.

192. Lloyd, B.H., Platt-Higgins, A., Rudland, P.S., and Barraclough, R. (1998) Oncogene, 17, 465-473.

193. Keirsebilck, A., Bonne, S., Bruyneel, E., Vermassen, P., Lukanidin, E., Mareel, M., and van Roy, F. (1998) Cancer Res., 58, 4587-4591.

194. Andersen, K., Maelandsmo, G.M., Hovig, E., Fodstad, O., Loennechen, T., and Winberg, J.O. (1998) Anticancer Res., 18, 3299-3303.

195. Kriajevska, M., Tarabykina, S., Bronstein, I., Maitland, N., Lomonosov, M., Hansen, K., Georgiev, G., and Lukanidin, E. (1998). J. Biol. Chem., 273, 9852-9856.

196. Deichman, G.I., Kashkina, L.M., Misenina, O.A., Gorojanskaya, E.G., Nikiforov, M.A., Gudkov, A.V., Dyakova, N.A., Komelkov, A.V., Prilutskaya, M.O., Kushlinsky, N.E., and Tatosyan, A.G. (1996) Int. J.Cancer, 66, 747-752.

197. Deichman, G.I., Kashkina, L.M., Kluchareva, T.E., Matveeva, V.A., Uvarova, E.N., and Burdelya, L.G. (1997) Adv. Exp. Med. Biol., 400A, 473-477.

198. Hayflick, L. (1965) Exp. Cell. Res., 37, 614-636.

199. Дункан Э.Л., Реддел Р.Р. (1997) Aeioeiey, 62, 1477-1490.

200. Вазири Х. (1997) Aeioeiey, 62, 1528-1533.

201. Shay, J.W. (1997) J. Cell. Physiol., 173, 266-270.

202. Garkavtsev, I., Hull, C., and Riabowol, K. (1998) Exp. Gerontol., 33, 81-94.

203. Olovnikov, A.M. (1973) J.Theor.Biol., 41, 181-190.

204. Harley, C.B., Futcher, A.B., and Greider, C.B. (1990) Nature, 345, 458-460.

205. Hastie, N.D., Dempster, M., Dunlop, M.G., Thompson, A.M., Green, D.K., and Allshire, R.C. (1991) Nature, 346, 866-868.

206. Holt, S.E., Wright, W.E., and Shay, J.W. (1997) Eur. J. Cancer, 33, 761-766.

207. Реддел Р.Р., Брайан Т.М., Мернейн Д.Р. (1997). Aeioeiey, 62, 1254-1262.

208. Wynford-Thomas, D. (1997) Eur. J. Cancer, 33, 716-726.

209. Greider, C.W. (1998) Proc.Natl.Acad. Sci. USA, 95, 90-92.

210. Counter, C.M., Avilion, A.A., LeFeuvre, C.E., Stewart, N.G., Greider, C.W., Harley, C.B., and Bacchetti S. (1992) EMBO J., 11, 1921-1929.

211. Bodnar, A.G., Ouellette, M., Frolkis, M., Holt, S.E., Chiu, C.P., Morin, G.B., Harley, C.B., Shay, J.W., Lichtsteiner S., and Wright, W.E. (1998) Science, 279, 349-352.

212. Wang, J., Xie, L.Y., Allan, S., Beach, D., and Hannon, G.J. (1998) Genes Dev., 12, 1769-1774.

213. Klingelhutz, A.J., Foster, S.A., and McDougall, J.K. (1996) Nature, 380, 79-82.

214. Kiyono, T., Foster, S.A., Koop, J.I., McDougall, J.K., Galloway, D.A., and Klingelhutz, A.J. (1998) Nature, 396, 84-88.

215. Chadeneau, P., Siegel, P., Harley, C.B., Muller, W.J., and Bacchetti, S. (1995) Oncogene, 11, 893-898.

216. Sugrue, M.M., Shin, D.Y., Lee, S.W., and Aaronson, S.A. (1997) Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 94, 9648-9653.

217. Xu, H.J., Zhou, Y., Ji, W., Perng, G.S., Kruzelock, R., Kong, C.T., Bast, R.C., Mills, G.B., Li, J., and Hu, S.X. (1997). Oncogene, 15, 2589-2596.

218. Vogt, M., Haggblom, C., Yeargin, J., Christiansen-Weber, T., and Haas, M. (1998) Cell Growth Differ., 9, 139-146.

219. De Lange T., and Jacks, T. (1999) Cell, 98, 273-275.

220. Stunnenberg, H.G., Garcia-Jimenez, C., and Betz J.L. (1998) Biochim. Biophys. Acta, 1423, F15-F33.

221. Weston, K. (1998) Curr.Opin Genet.Dev., 8, 76-81.

222. Testa, U., Grignani, F., Hassan, H.J., Rogaia, D., Masciulli, R., Gelmetti, V., Guerriero, R., Macioce, G., Liberatore, C., Barberi, T., Mariani, G., Pelicci, P.G., and Peschle, C. (1998) Leukemia, 12, 563-570.

223. Anastasi, J., Feng, J., Dickstein, J.I., le Beau, M.M., Rubin, C.M., Larson, R.A., Rowley, J.D., and Vardiman, J.W. (1996) Leukemia, 10, 795-802.

224. Anastasi, J., Musvee, T., Roulston, D., Domer, P.H., Larson, R.A., and Vardiman, J.W. (1998) Leukemia, 12, 233-237.

225. Watt, F.M. (1998) Philos. Trans. R. Soc. Lond. B. Biol. Sci., 353, 831-837.

226. Abelev, G.I., and Sell S. (1999) Semin. Cancer Biol., 9, 61-65.

227. Rotter, V., Aloni-Grinstein, R., Schwartz, D., Elkind, N.B., Simons, A., Wolkowicz, R., Lavigne, M., Beserman, P., Kapon, A., and Goldfinger, N. (1994) Semin. Cancer Biol., 5, 229-236.

228. Райхлин Н.Т., Володина Ю.Л., Смирнова Е.А., Перевощиков А.Г., Чумаков П.М., Копнин Б.П. (1995) Архив патол., 57, 34-38.

229. Kremenetskaya, O.S., Logacheva, N.P., Baryshnikov, A.Y., Chumakov, P.M., and Kopnin, B.P. (1997) Oncol. Res., 9, 155-166.

230. Shick, L., Carman, J.H., Choi, J.K., Somasundaram, K., Burrell, M., Hill, D.E., Zeng, Y.X., Wang, Y., Wiman, K.G., Salhany, K., Kadesch, T.R., Monroe, J.G., Donehower, L.A., and El-Deiry, W.S. (1997) Cell Growth Differ., 8, 121-131.

231. Steinman, R.A., Hoffman, B., Iro, A., Guillouf, C., Liebermann, D.A., and El-Houseini M.E. (1994). Oncogene, 9, 3389-3396.

232. Tron, V.A., Tang, L., Yong, W.P., and Trotter, M.J. (1996) Am. J. Pathol., 149, 1139-1146.

233. Gartel, A.L., Serfas, M.S., Gartel, M., Goufman, E., Wu, G.S., El-Deiry, W.S., and Tyner, A.L. (1996) Exp. Cell. Res., 227, 171-181.

234. Mugita, N., Honda, Y., Nakamura, H., Fujiwara, T., Tanaka, K., Omura, S., Shimbara, N., Ogawa, M., Saya H., and Nakao, M. (1999) Int. J. Mol. Med., 3, 127-137.

235. Stiegler, P., Kasten, M., and Giordano, A. (1998) J. Cell Biochem. Suppl., 30-31, 30-36.

236. Alani, R.M., Hasskarl, J., and Munger, K. (1998) Mol. Carcinog., 23, 226-233.

237. Maher, J., Baker, D., Dibb, N., and Roberts, I. (1996) Leukemia, 10, 83-90.

238. Nakano, K., Mizuno, T., Sowa, Y., Orita, T., Yoshino, T., Okuyama, Y., Fujita, T., Ohtani-Fujita, N., Matsukawa, Y., Tokino, T., Yamagishi, H., Oka, T., Nomura, H., and Sakai, T. (1997) J. Biol. Chem., 272, 22199-22206.